Dĩ bất biến ứng vạn biến giữa kỹ nguyên VUCA

Các em đã nghe thấy thuật ngữ “dark factory” bao giờ chưa? Nhà máy tối là gì, là nhà máy không cần bật đèn. Không bật đèn làm sao làm việc trong khi hình ảnh của chúng ta về một khu công nghiệp là ánh đèn rực rỡ. Bởi vì trong nhà máy đó, bây giờ toàn robot, chúng không cần đèn, chúng tự động tìm đường và thực hiện các công việc cần thiết. Nghe cứ như ở đâu đâu. Không, ở ngay Việt Nam ta thôi, nhà máy sữa của VinaMilk ở Bình Dương bắt đầu hoạt động từ cuối 2013 và đạt công suất tối đa vào năm 2017.

5-7 năm trước, khi nghĩ đến chuyện đi làm thêm để kiếm tiền học, chắc gần như 100% chúng ta sẽ nghĩ đến làm gia sư, hay phục vụ nhà hàng. Giờ thì sao? Chỉ cần có trong tay 1 cái điện thoại thông minh, 1 cái xe máy, các em có thể gia nhập đội quân shipper với thu nhập bét cũng phải được 5-6 triệu/tháng, hơn đứt lương nhân viên văn phòng mới ra trường, mà vẫn còn khá thời gian để ôn bài nếu học trực tuyến.

Sáng sớm thứ bảy 14/9/2019, hàng chục máy bay không người lái (UAV) phiến quân Houthi ở Yemen được cho là đã nhấn chìm hai cơ sở lọc dầu ở Khurais và Abqaiq của tập đoàn dầu hỏa lớn nhất Vương quốc Saudi Arabia – Aramco chỉ trong nháy mắt, đồng thời làm giá dầu thế giới tăng ngay 20%. Điều đáng nói ở đây là trong khi Houthi chỉ là một lực lượng nổi dậy, trang bị khá thô sơ, thì Saudi Arabia là quốc gia giàu có nhất ở Trung Đông có hệ thống phòng không thuộc hàng “khủng” hoàn toàn đủ “đồ chơi” chẳng kém gì Mỹ, và còn hơn Nhật hay Hàn. Nhưng toàn bộ hệ thống đấy đã im lặng như tờ.

Cũng chỉ mới năm ngoái, một ông bạn tôi, đã vô cùng bực tức, khi không xin được giấy phép xây dựng khách sạn tại Đà Nẵng đón làn sóng khách quốc tế và nội địa đang ồ ạt đổ vào thành phố “đáng sống nhất Việt Nam này”. Giờ thì sao, giờ thì ông ấy đang xoa tay mừng rối rít vì không phải rơi vào cảnh ngồi đuổi ruồi mà vẫn phải đều đặn trả tiền lãi ngân hàng.

Trưa ngày 2/9 vừa rồi, chúng tôi gọi taxi đi ăn ở Bãi Cháy, đường vắng ngắt như mồng Một Tết, mặc dù mới năm ngoái thôi, gần như cả miền Bắc đổ về đây mừng Ngày Độc Lập.

Tôi kể tất cả những chuyện này làm gì?

Vì đó chính là thế giới mà chúng ta đang sống, Thế giới VUCA: Volatility Biến Động – Uncertainty Bất Định – Complexity Phức Tạp – Ambiguity Mơ Hồ.

VUCA có thể đến từ những thay đổi sâu sắc và nhanh chóng về công nghệ. Smartphone trong túi quần các em mạnh hơn 1000 lần chiếc máy tính mà FPT có ngày mới thành lập. Robot không còn là điều gì khủng khiếp khi ai cũng có thể mua một cái máy lau nhà tự chui vào từng ngóc ngách. Tây có Elon Musk đang thử nghiệm chuyện lên sao Hỏa ở và gắn chip vào não người để không quên một điều gì cả. Tàu có Jack Ma bán hàng ra khắp thế giới, thì ta cũng có Hà Đông viết game cho cả thế giới chơi.

VUCA có thể đến từ những thay đổi sâu sắc về địa chính trị trên thế giới, sự sụp đổ của Liên Xô đã chấm dứt thế giới 2 cực mở đầu cho sự trỗi dậy của Trung Quốc, Ấn Độ. Mỹ từ bỏ vị trí sen đầm thế giới lạnh nhạt với các nghĩa vụ của Đồng Minh, bỏ mặc Trung Đông, Tây Á, châu Phi loạn lạc.

VUCA cũng có thể ập từ trên trời rơi xuống như con nCovy này. Đột nhiên cả thế giới dừng lại, hàng triệu triệu người mất đi nguồn sống.

Thuật ngữ này lần đầu tiên được quân đội Mỹ sử dụng khi chiến tranh lạnh kết thúc chỉ áp dụng trong các tình huống đối phó chiến tranh, sau đó được Harvard biến thành lý luận đưa vào lớp dạy cho lãnh đạo các công ty đang cạnh tranh cật lực. Giờ thì đến lượt các em, những sinh viên đang chuẩn bị bước vào trường.

Tôi và các em ở vào vị trí như nhau để đối phó với thế giới VUCA này, có chăng là tôi chỉ phải sống với nó chừng 20 chục năm nữa. Thậm chí tôi có thể mặc kệ nó. Còn các em sẽ có cả cuộc đời để thích nghi.

Vậy chúng ta phải làm gì?

Ngày 31-5-1946, khi chính quyền cách mạng còn đang trong trứng nước, tương lai đầy VUCA. Cụ Hồ phải sang Pháp đàm phán để đòi công nhận nước VNDCCH. Quyền Chủ tịch nước được giao cho cụ Huỳnh Thúc Kháng. Tiễn Cụ Hồ ra sân bay, cụ Huỳnh hỏi: “Nước nhà đang bề bộn công việc, cụ lại đi vắng dài ngày thì tôi biết làm sao? Xin cụ cho tôi một lời khuyên”. Cụ Hồ trả lời “Tôi vì đại sự Quốc gia phải đi vắng dài ngày, việc nước ở nhà trông cậy vào cụ và anh em, chỉ xin cụ nhớ cho một câu để vận dụng, đó là “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Có nghĩa là lấy cái không thay đổi để đối phó với muôn sự thay đổi. Cụ Huỳnh vốn là một nhà nho đã nhanh chóng lĩnh hội, chỉ lấy cái bất biến là quyết tâm độc lập, chèo chống đất nước trong suốt gần 5 tháng cụ Hồ vắng mặt.

Nên tôi nghĩ bây giờ “dĩ bất biến” vẫn sẽ là một phương châm hữu hiệu để chúng ta “ứng” với thế giới VUCA “vạn biến”, đầy thay đổi mà chúng ta không thể nào lên kế hoạch trước được.

Vậy thì cái gì sẽ là bất biến? Theo tôi, đó là 2 thứ.

1/ Sức khỏe và bản lĩnh.

Cả hai điều này đều nằm trong tầm tay các em. Nếu không có điều kiện chơi thể thao, tập võ thuật, các em đơn giản có thể chống đẩy, hoặc đi bộ. Miễn là đều đặn. Bản lĩnh thì chỉ có thể trui rèn qua “thực chiến”. Đại loại nếu tập gym chỉ để selfy “6 múi” thì không cần. Sức khỏe phải được thể hiện qua khả năng chịu đựng vất vả, làm việc liên tục, trong các điều kiện môi trường khác nhau. Nhiều khi chỉ là thấy một con ngõ hẻm dám rẽ vào. Thấy một cuốn sách mới dám mở ra. Gặp được thầy mới, dám đặt câu hỏi. Đã là bản lĩnh.

2/ Khả năng tự học.

Là gì? Là gặp một vấn đề mới, biết tìm được tài liệu từ kho tàng khổng lồ trên Internet. Ngâm cứu không hiểu, biết đặt câu hỏi cho đúng. Có câu hỏi đúng biết tìm đúng người để hỏi. Hiểu được rồi, biết tìm chỗ để thi thố. Lẽ dĩ nhiên, tự học cũng phải học. FUNiX được thiết kế để xây dựng năng lực tự học của các em.

Nếu được bonus thêm một điều nữa, tôi sẽ khuyên các em học Toán. Tức là học cách suy nghĩ logic của môn Toán. Khó quá không học được à, vậy thì học lập trình.

Nắm được mấy điều đó, VUCA chỉ là cái đinh. Chúc các em may mắn

(nói chuyện nhân ngày khai trường ở Đại học Nguyễn Trãi)

Xem thêm video tại đây:

Nguồn: Facebook Nguyễn Thành Nam