Phần mềm: Định nghĩa, các loại và cách duy trì chất lượng phần mềm

Phần mềm là một phần không thể thiếu trong hầu hết các hệ thống công nghệ thông tin hiện nay. Từ điện thoại di động, máy tính cá nhân cho đến các hệ thống điều khiển trong công nghiệp, ứng dụng đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành và cung cấp dịch vụ. Để hiểu rõ hơn về phần mềm, chúng ta cần nắm bắt được các khái niệm cơ bản, phân loại phần mềm cũng như các phương pháp để duy trì chất lượng ứng dụng.

1. Định Nghĩa Phần Mềm

Phần mềm là một tập hợp các chương trình máy tính được thiết kế để thực hiện các nhiệm vụ cụ thể. Phần mềm có thể được coi là “bộ não” của hệ thống máy tính, vì nó quyết định cách mà phần cứng hoạt động và tương tác với người dùng. Phần mềm có thể được viết bằng các ngôn ngữ lập trình và được thiết kế để giải quyết các vấn đề từ đơn giản đến phức tạp.

Phần mềm không chỉ bao gồm mã nguồn mà còn bao gồm tài liệu hướng dẫn, các công cụ hỗ trợ và giao diện người dùng. Do đó, phần mềm là một hệ thống phức tạp và không thể thiếu trong mọi thiết bị điện tử hiện đại.

>>> Xem thêm: Top 5 xu hướng phát triển phần mềm hàng đầu năm 2025

2. Các Loại Phần Mềm

Phần mềm có thể được phân loại thành nhiều loại khác nhau, tùy theo mục đích sử dụng, môi trường hoạt động và chức năng của nó. Dưới đây là các loại phần mềm phổ biến nhất:

2.1. Phần Mềm Hệ Thống

Phần mềm hệ thống là phần mềm hoạt động trực tiếp với phần cứng của máy tính, giúp quản lý các tài nguyên phần cứng và cung cấp các dịch vụ cơ bản cho các phần mềm ứng dụng. Phần mềm hệ thống bao gồm:

• Hệ điều hành (Operating System): Là phần mềm chính giúp máy tính hoặc thiết bị di động hoạt động. Ví dụ: Windows, macOS, Linux, Android, iOS.
• Trình điều khiển thiết bị (Device Driver): Là phần mềm giúp hệ điều hành giao tiếp và điều khiển các phần cứng như máy in, card đồ họa, ổ đĩa cứng, v.v.
• Tiện ích hệ thống (System Utilities): Là các phần mềm hỗ trợ công việc bảo trì và tối ưu hóa hệ thống, như phần mềm chống virus, phần mềm sao lưu dữ liệu, v.v.

2.2. Phần Mềm Ứng Dụng

Phần mềm ứng dụng là phần mềm giúp người dùng thực hiện các công việc cụ thể, chẳng hạn như xử lý văn bản, bảng tính, đồ họa, hoặc quản lý cơ sở dữ liệu. Các loại phần mềm ứng dụng phổ biến bao gồm:

• Phần mềm văn phòng: Ví dụ như Microsoft Office, Google Docs, giúp người dùng tạo và chỉnh sửa tài liệu, bảng tính, bài thuyết trình.
• Phần mềm đồ họa: Ví dụ như Adobe Photoshop, AutoCAD, giúp thiết kế đồ họa, hình ảnh và mô phỏng.
• Phần mềm giải trí: Ví dụ như các trò chơi điện tử hoặc phần mềm xem phim, nghe nhạc.

2.3. Phần Mềm Phát Triển

Phần mềm phát triển là các công cụ hỗ trợ lập trình viên phát triển phần mềm, từ việc viết mã đến kiểm tra, gỡ lỗi và triển khai phần mềm. Các công cụ này bao gồm:

• Trình biên dịch (Compiler): Chuyển mã nguồn thành mã máy mà máy tính có thể hiểu được.
• IDE (Integrated Development Environment): Là môi trường phát triển tích hợp, cung cấp các công cụ lập trình, gỡ lỗi, và biên dịch trong cùng một giao diện. Ví dụ: Visual Studio, Eclipse.
• Công cụ quản lý phiên bản (Version Control Tools): Ví dụ như Git, giúp theo dõi các thay đổi trong mã nguồn.

2.4. Phần Mềm Nhúng

Phần mềm nhúng là phần mềm được tích hợp trong các thiết bị phần cứng để điều khiển và quản lý hoạt động của thiết bị đó. Các thiết bị này bao gồm máy giặt, ô tô, thiết bị y tế, và các thiết bị điện tử tiêu dùng khác. Phần mềm nhúng thường được viết cho một mục đích đặc biệt và chạy trên các vi điều khiển hoặc bộ xử lý nhúng.

2.5. Phần Mềm Dịch Vụ (SaaS – Software as a Service)

SaaS là một mô hình phần mềm mà trong đó người dùng sử dụng phần mềm thông qua internet mà không cần phải cài đặt hoặc duy trì phần mềm trên máy tính của mình. Các dịch vụ này thường được cung cấp qua nền tảng đám mây và có thể được sử dụng theo mô hình thuê bao. Ví dụ: Google Workspace, Microsoft 365, Dropbox.

>>> Xem thêm: Ví dụ và các loại phần mềm và Cách duy trì chất lượng phần mềm

3. Phần mềm hoạt động như thế nào?

Tất cả các phần mềm cung cấp hướng dẫn và dữ liệu mà máy tính cần để hoạt động và đáp ứng nhu cầu của người dùng. Tuy nhiên, hai loại khác nhau là phần mềm ứng dụng và phần mềm hệ thống hoạt động theo những cách khác nhau rõ rệt.

3.1 Phần mềm ứng dụng

Phần mềm ứng dụng bao gồm nhiều chương trình thực hiện các chức năng cụ thể cho người dùng cuối, chẳng hạn như viết báo cáo và điều hướng trang web. Các ứng dụng cũng có thể thực hiện các tác vụ cho các ứng dụng khác. Các ứng dụng trên máy tính không thể tự chạy; chúng yêu cầu hệ điều hành của máy tính, cùng với các chương trình phần mềm hệ thống hỗ trợ khác, để hoạt động.

3.2 Phần mềm hệ thống

Phần mềm hệ thống nằm giữa phần cứng máy tính và phần mềm ứng dụng. Người dùng không tương tác trực tiếp với phần mềm hệ thống do phần mềm này chạy ngầm, xử lý các chức năng cơ bản của máy tính. Phần mềm này điều phối phần cứng và phần mềm của hệ thống để người dùng có thể chạy phần mềm ứng dụng cấp cao để thực hiện các hành động cụ thể. Phần mềm hệ thống thực thi khi hệ thống máy tính khởi động và tiếp tục chạy miễn là hệ thống được bật.

20 Công nghệ hàng đầu của tương lai vào năm 2030

4. Cách duy trì chất lượng phần mềm

FUNiX là một đơn vị đào tạo trực tuyến chuyên cung cấp các khóa học lập trình phần mềm, công nghệ thông tin và các lĩnh vực liên quan đến khoa học máy tính. FUNiX được thành lập với mục tiêu không chỉ đào tạo mà còn giúp học viên phát triển kỹ năng thực tế để có thể làm việc ngay lập tức trong các công ty công nghệ. Đặc biệt, FUNiX sử dụng mô hình học trực tuyến kết hợp với hệ thống giảng viên từ các doanh nghiệp đối tác, giúp học viên không chỉ học lý thuyết mà còn thực hành và trải nghiệm công việc thực tế.

FUNiX áp dụng phương pháp học trực tuyến kết hợp với mentor, tạo cơ hội cho học viên học tập linh hoạt và nhận được sự hướng dẫn từ những chuyên gia trong ngành. Đây là một trong những yếu tố tạo nên sự khác biệt của FUNiX so với các đơn vị đào tạo khác.

• Học trực tuyến linh hoạt: Các khóa học của FUNiX được thiết kế để học viên có thể học mọi lúc, mọi nơi, miễn là có kết nối internet. Phương pháp học này rất phù hợp với những người bận rộn, muốn tự học theo tiến độ của mình.

• Hệ thống mentor chuyên nghiệp: Thay vì chỉ học qua video bài giảng, học viên của FUNiX sẽ được kết nối với các mentor là những chuyên gia trong ngành, giúp giải đáp thắc mắc, hướng dẫn thực hiện các bài tập và hỗ trợ trong suốt quá trình học.

• Dự án thực tế: FUNiX cung cấp cơ hội để học viên tham gia vào các dự án thực tế ngay trong quá trình học. Điều này giúp học viên có thể áp dụng kiến thức đã học vào thực tế và chuẩn bị tốt hơn cho công việc sau này.

>>> Đăng ký tìm hiểu chi tiết các khóa học CNTT của FUNiX tại đây:

Tham khảo chuỗi bài viết liên quan:

5 Điểm đáng chú ý tại khóa học lập trình trực tuyến FPT – FUNiX

Từ A-Z chương trình học FUNiX – Mô hình đào tạo lập trình trực tuyến số 1 Việt Nam

Lý do phổ biến khiến học viên nước ngoài chọn FUNiX

5 Ứng dụng của machine learning quan trọng trong công cuộc chuyển đổi số

9 Xu hướng học máy hàng đầu tính đến 2025

Nguyễn Cúc